ፈልግ
ስለህይወት እና ስለእግዚአብሄር በነፃነት
ጥያቄ የሚጠይቁበት ድረገጽ
ጥያቄ የሚጠይቁበት ድረገጽ
ፈልግ
ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት ዩኒቨርስና ብሓደ ብርቱዕ ምንታጕ ጸዓትን ብርሃንን ከም ዝጀመረ እዮም ዚኣምኑ ፣ ነዚ ኸኣ ሕጂ ቢንግ ባንግ ኢልና ኢና እንጽውዖ ። እዚ ኸኣ ንዅሉ እቲ ዘሎ ነገራት ፍሉይ ጅመራ እዩ ነይሩ ። መጀመርታ ዩኒቨርስ መጀመርታ ህዋ ሕሉፍ ሓሊፉ እውን መጀመርታ ግዜ እዩ ።
ቅድሚ እታ ህሞት እቲኣ ሎሚ እንርእዮ ዝዀነ ይኹን ነገር ኣይነበረን ።
ብዘይካዚ እዚ ዅሉ ናብ ህላወ ዝፈጠረ ካብ ግዜ ወጻኢ ካብ ህዋ ወጻኢ ከምኡውን ካብ ካልእ ነገራት ወጻኢ ዝዀነ ነገር እዩ ።
ዩኒቨርስና ኸም ዝጀመረን ወትሩ ኸም ዘይነበረን ምፍላጥና ነቶም ኢዝረታዊ ዘይኰኑ ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት ከቢድ ብድሆታት እዩ ዜምጽኣሎም ።
ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት ብዛዕባ እዚ ዓብዪ ባንግ ዚበሃል ክልሰ-ሓሳብ ርግጸኛታት ድዮም? እወ ። ኣብ መወዳእታ 1920ታት ኤድዊን ሃብል ዚበሃል ተመራማሪ ስነ-ኰዀብ ጋላክሲታት (ሚልዮናት ዓመታት ብርሃን ርሒቑ ዚርከብ) ብዜደንቕ ፍጥነት ንሓድሕዶም ይጋጨዋ ኸም ዘለዋ ብተለስኮፕ ረኣየ። እዚ ጠንቂ እቲ ንሓድሕዶም ዚደጋገፉሉ ሓይሊ ኣይኰነን ። ኣብ ክንድኡስ ብሰንኪ እቲ ኻብ ሓደ ነጥቢ ኣትሒዙ ዘጋጠመ ነተጕቲ ገና ይንቀሳቐሱ ነበሩ ።
ኣብዚ መበቈል እዚ ኵሉ እቲ ኣብ ዩኒቨርስ ዚርከብ ርዝነት ኣብ ሓደ ጫፍ ጥራይ እዩ ዚጽቀጥ ነይሩ ።... ካብ ሓንቲ ኣቶም ዝነኣሰት።1 ድሕሪኡ ኣብ ቆዝሞስ ብዘጋጠመ ነተጕቲ ማለት እቲ ዓብዪ ንትጓ ዩኒቨርስ ናብ ህልውና መጸ። ኣብ ፊዚክስ ተሸላሚ ኖበል ዝዀነ ስቲቨን ዋይንበርግ ከምዚ ብምባል ተወሳኺ መግለጺ ሃበ - "ኣብ ሓደ ሚእቲ ካልኢት ማለት ብምትእምማን ክንዛረበሉ እንኽእል ናይ መጀመርታ ግዜ ሙቐት ዩኒቨርስ ዳርጋ ሚእቲ ሽሕ ሚልዮን (1011)ዲግሪ ሰንቲግሬድ እዩ ነይሩ። እዚ ኸኣ ካብ ማእከል እቲ ኣዝዩ ውዑይ ዝዀነ ኰዀብ ኣዝዩ ሓያል ካብ ምዃኑ እተላዕለ ዋላ ሓደ ኻብቶም ተራ ነገር ሞለክዩላት ኣቶማት ወይ ሕመረት ኣቶማት እውን ከይተረፈ ብሓደ ኺገጣጠም ኣይምኸኣለን ነይሩ።"2 ኣስዕብ ኣቢሉ ኸኣ "ዩኒቨርስ ብብርሃን መልአ" በለ።
እዚ ኸኣ ምስቲ "ኣምላኽ ኣብ መጀመርታ ሰማይን ምድርን ፈጠረ …ካብኡ ድማ ብርሃን ይኩን በለ ብርሃንድማ ኮነ እቲ ብርሃን ድማ ካብዝኮነ ቁስ ነገር ኣይመፀን እኳ ድኣ ካብ ዝተዘረበ”ብርሃን ይኩን” ዝብል ቃል እዩ መፂኡ።3
ፅሑፋት እቶም ዓበይቲ ዝበሃሉ ሃይማኖታት እንትንርኢ መፅሓፍ ቅዱስ ጥራሕ እቲ ሳይንስ ዝበፅሖ ምፍንዳእ ብርሃንን ጅማሮ ዩኒቨርስን… ካብ ወጻኢ ዩኒቨርስ። ምስኡ ኸኣ ህዋ ነገር ግዜ ጀመረ ። ንዅሉ ነገራት ፍሉይ ናይ መጀመርታ ነጥቢ እዩ ነይሩ ። ኣብ ኦሪት ዘፍጥረት "ኣምላኽ እውን በለ.…” ደድሕሪኡ ድማ " … ከምኡ ድማ እዩ ነይሩ” ዚብል መግለጺ ብተደጋጋሚ ኣሎ።
ኣብ ክንዳኡስ ዩኒቨርስና ብኸም ስሕበት ኤለክትሮማግነታዊ ፍጥነት ብርሃን ወዘተ ዝኣመሰለ ሕግታት ፊዚክስ ኣቢሉ ኺመጽእ ምኸኣለዶ ? ኣይፋሉን ከመይሲ እዚ ነገራት እዚ ገና ኣይነበረን ። ዩኒቨርስ ኣብ መጀመርታ ምስ ጀመረ ሕግታት ፊዚክስ ኣፍርዩ እዩ ፣ ኵሉ ነገር ድማ ብዘይ ብእኡ እዩ ጀሚሩ ።
ሮበርት ጃስትሮው ዚበሃል ብዛዕባ ግኖስቲክ ዚገልጽ ተመራማሪ ስነ-ኰዀብ "ዘርኢ ዅሉ እቲ ኣብ ዩኒቨርስ እተፈጸመ ነገራት ኣብታ ህሞት እቲኣ እዩ ተዘሪኡ፣ ነፍሲ ወከፍ ኰዀብ ነፍሲ ወከፍ ፕላኔት ከምኡውን ነፍሲ ወከፍ ኣብ ዩኒቨርስ ዚርከብ ህያው ፍጡር ብሰንኪ እቲ ኣብ ቆዝሞስ ዘጋጠመ ነተጕቲ ኺፍጠር ጀመረ ። ቃል ብቓሉ ህሞት ፍጥረት እዩ ነይሩ ። … ዩኒቨርስ ናብ ህልውና ተቐልቀለ እዚ ዝዀነሉ ምኽንያት ከኣ እንታይ ምዃኑ ኽንፈልጥ ኣይንኽእልን ኢና።"4 እዚ መደምደምታ እዚ ነቶም ኢዝሃራውያን ዝዀኑ ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት የጨንቖም እዩ። ሓደ ምላሽ ክትዕዘብን ነቲ ምኽንያት ክትምዝግብን ዘይምኽኣልካ ዜጨንቕ እዩ ።
ጃስትሮው ከምዚ ብምባል ይድምድም - "ነቲ ኣብ ርትዓዊ ኣተሓሳስባ ዘለዎ እምነት ዝሓለወ ተመራማሪ ስነ-ፍልጠት እቲ ዛንታ ልክዕ ከም ሕማቕ ሕልሚ ኢዩ ዝዛዘም። ንኣኽራን ድንቍርና ሰጊሩ፣ ነቲ ዝለዓለ ጫፍ ኪስዕሮ እዩ፣ ነቲ ናይ መወዳእታ ኸውሒ ኺስሕቦ ኸሎ ንዘመናት ዚኣክል ኣብኡ ተቐሚጦም ዝነበሩ ናይ ሃይማኖት ምሁራን ሰላም በሉሉ።"5
ሄርማን ቦንዲ ቶማስ ጎልድ ከምኡውን ፍረድ ሆይል ዚበሃሉ ተመራመርቲ ስነ-ኰዀብ ነቲ ብ1948 "ጽኑዕ መንግስቲ" ተባሂሉ ዚፍለጥ ዩኒቨርስ ኬደንፍዕዎ ኸለዉ እዞም ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ዝረኣይዎ እፎይታ እሞ ኣብ ኣእምሮኻ ስኣሎ። እቲ ኽልሰ - ሓሳብ ዩኒቨርስ ኣብ መዋእል መወዳእታ ዘይብሉ ኸም ዝዀነ እዩ ዚገልጽ ነይሩ ። ስለዚ ፍጥረት ኰነ ምኽንያት ኣየድልን እዩ ነይሩ ።
ይኹን እምበር ብ1960ታት ክልተ መሃንድሳት ረድዮ ኣብ ቤል ላብስ (ኣርኖ ፐንዝያስን ሮበርት ዊልን) ምስ በጽሑ እቲ ቐዋሚ ኽልሰ-ሓሳብ መንግስቲ ኣዕናዊ ጕድኣት ወረዶ
ነቲ ኽልሰ-ሓሳብ ዓብዪ ባንግ ዘለዎ ጽልዋ ኺጻረርዎ ዚደልዩ ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ኣለዉዶ? እወ ። ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት (1) ዘይፍለጥ ምኽንያት ወይ (2) ጠንቂ እዚ ነገር እዚ ኣምላኽ እዩ ኣብ ዚብል መደምደምታ ምብጻሕ የሸግሮም እዩ ። ስለዚ ሳልሳይ ኣማራጺ እዮም ዚመርጹ ።
እዞም ተመራመርቲ ስነ ፍልጠት እዚኣቶም ንብምሉኡ ዩኒቨርስን ጕልበትን ግዜን ህዋን ንምጅማር እንታይ መግለጺ እዮም ዚህቡ?
ነቲ ስነ-ፍልጠት ዚምርኰሰሉ መሰረታዊ ኣተሓሳስባ ማለት ኵሉ እቲ ኺነብር ዝጀመረ ነገራት ምኽንያት ኪህልዎ ኣለዎ ንዚብል መሰረታዊ ኣተሓሳስባ ዕሽሽ ኪብልዎ እዮም ዚጽዕሩ።
ቪክቶር ስቴንገር ዚበሃል ናይ ፊዚክስ ሊቅ ዩኒቨርስ "ዘይተፈጥረ" ኪኸውን ከም ዚኽእልን "ካብ ገለ እኳ ኸም ዘይወጸን" ገሊጹ ኣሎ።6 በርትራንድ ራስል ዚበሃል ፈላስፋ ብዛዕባ ህልውና ኣምላኽ ኣብ እተላዕለ ኽትዕ ነዚ መትከል እዚ ተቐበሎ። ንሱ ድማ "ዩኒቨርስ ኣብዚ እዩ ዘሎ፣ እዚ ዅሉ ኸኣ እዩ" በለ።7
ሓደ ነገር ዘለኣለማዊ ስለ ዝዀነ "ምኽንያት" ኣድላዪ ኣይኰነን ምባል ሓደ ነገር ኢዩ። እንተዀነ ግን ሓደ ነገር ብኡንብኡ ኸም ዝጀመረ ብስነ-ፍልጠታዊ መዳይ ምዕዛብ ዋላ ሓንቲ ምኽንያት ከም ዘይብሉ ኽትዛረብ ምፍታን ግን ፈጺሙ እተፈልየ እዩ።
ሓደ ኻብቶም ኣዝዮም ዚጠራጠሩ ፈላስፋታት ዝነበረ ዴቪድ ሁም እውን እንተ ዀነ ነዚ መትከል እዚ ኸም ዕሽነት ገይሩ እዩ ዚርእዮ ነይሩ ። ሁም ንዅሉ እቲ ዝነበሮ ምጥርጣር ጠንቂ እዚ ነገር እዚ ፈጺሙ ኣይከሓዶን ። ብ1754 ሁም "ዝዀነ ይኹን ነገር ብዘይ ምኽንያት ኪለዓል ከም ዚኽእል ዚገልጽ ትርጕም ኣልቦ ሓሳብ ከቶ ኣይተዛረበንን" ኢሉ ጸሓፈ።8
ስነ-ፍልጠታዊ ርኽበታት ብቐጻሊ ናብ ሓደ መደምደምታ ጥራይ እዩ ዚሕብር- ዩኒቨርስ ፍሉይ ጅመራ ነተጕቲ ከምኡውን ኵሉ እንፈልጦ ነገራት ማለት ዩኒቨርስ ግዜ ህዋ ስነ-ፍልጠታዊ ሕግታት መጀመርታ ነበሮ። ኣብ ኣምላኽ ክትኣምን ትደሊ እኳ እንተ ዀንካ ምስ ፍሉጥ ስነ ፍልጠታዊ ሓቅታት ብዚጋጮ መገዲ ኸምኡ ኽትገብር ዘይትደሊ እንተ ዄንካ ስነ ፍልጠት ኣምላኽ ከም ዘሎን ንዅሉ ነገራት ብሓይሊ ኸም ዝፈጠሮን ንኽትኣምን ምኽንያት ኪዀነካ ይኽእል እዩ።
እቲ ኻብ መጀመርታ ኣትሒዙ ዘለኣለማውን ግዝያውን ዝዀነ ኣምላኽ ግዜ ኸም ዝፈጠረ ኽንድምድም ርትዓዊ እዩ ። እቲ ኣብ ኵሉ ቦታ ዚርከብን ኣብ ህዋ ጥራይ ኪሕጸር ዘይክእልን ኣምላኽ ህዋ ፈጠረ ። ኣምላኽ እቲ መንፈስ ዝኮነ ስጋዊ ዘይኮነ ምንጪ ዩኒቨርስ እሱ እዩ እዚ መልእክቲ ድማ እብ መፅሓፍ ቅዱስ ንረክቦ
“ ዓይንካ ኣልዕልሞ ንሰማያት ጠምት ፥እዚ ኩሉ መን ፈጢርዎ ?ኣይትፈልጥን ዲካ ?ኣይሰማዕካን ዲካ ? እቲ ወሰናት ምድሪ ዝሰርሐ ኣምላክ ዘይግደብ እዩ።”9
“...በለ ካብኡ ድማ ኮነ”10
መፅሓፍ ቅዱስ ክነግረና ከሎ ካብ መጀመርታ ምድሪ ክሰርት ከሎ ንደቂ ሰባት ከም ትኮን ጊጌሩ እዩ ንደቂ ሰባት እስትንፋሱ ሂቡ ብ ዕላማ ክነብሩ ድማ ሃቦም
ክንደልዮ እሞ ኽንረኽቦ ኢና። ንዕኡ እንተ ዘይፈሊጥናዮ ንብምሉኡ ዕላማ ህላወና ስሒትናዮ ኢና ። ስለምንታይ ከም ዝዀንና ኻብ ኣምላኽ ንላዕሊ ዚፈልጥ እሞ መን ኣሎ ?
ደራሲ ዩኒቨርስ ክትፈልጥ ትደሊዶ ? "ንኣምላኽ ቅረብዎ ንሱውን ኪቐርበኩም እዩ" ኢሉ እተመባጽዖ ነገር እዚ እዩ።11 ክንፈልጦ እንተ ደሊና ኣምላኽ "ኣባኻ ኽርከብ እየ" ይብል።12 ንሱ እውን "ጥበበኛ ብጥበቡ ኣይመካሕ። እቲ ጅግና ብሓይሉ ኣይመካሕ። ሃብታም ብሃብቱ ኣይመካሕ። እቲ ዚምካሕ ግና ከም ዚርድኣንን ከም ዚፈልጠንን በዚ ይምካሕ።"13
ነቲ መጀመርታ ዩኒቨርስ ዘምጽአ ኣምላኽ ንኽንፈልጦ ኣጋጣሚ ኣሎና ።
ምስ ኣምላኽ ርክብ ክትጅምር ትደሊዶ ? ንኣምላኽ ብብሕቲ ኽትፈልጦ ትኽእል ኢኻ ።
ገለ ኽፋል እዛ ዩኒቨርስ ብኸመይ ከም እተፈጥረ እትገልጽ ሓጻር ዓንቀጽ ስነ-ፍልጠት ካብታ ዲነሽ ዲሱዛ ዘርእስታ ብዛዕባ ክርስትና ኣዝያ ዓባይ ዝዀነት ረግነሪ ፐብሊሺንግ ኢንክ 2007 ምዕራፍ 11 እተወስደ እዩ።
| ► | ከእግዚአብሔር ጋር ግንኙነትን እንዴት እንደምትጀምር |
| ► | ጥያቄ አለኝ |
እግረ ጽሑፍ፤ (1) ዲነሽ ዲሶዛ (Dinesh D'Souza)፡ ብዛዕባ ክርስትና ዓቢ ነገር እንታይ እዩ (What's So Great about Christianity)፡ (ረግነሪ ፓብሊሺንግ፡ ኢንክ፤ 2007) ገጽ 118። (2) ስቲቨን ዋይንበርግ (Steven Weinberg)፤ ቀዳሞት ሰለስተ ደቓይቕ፡ ዘመናዊ ኣረኣእያ ብዛዕባ መበቆል ኣድማስ (The First Three Minutes: A Modern View of the Origin of the Universe)፤ (መሰረታዊ መጻሕፍቲ፡1988)፤ ገጽ 5። (3) ዘፍጥረት 1፡1 ከምኡውን 1፡3 (4) ሮበርት ጃስትሮ (Robert Jastrow)፤ "መልእኽቲ ካብ ፕሮፌሰር ሮበርት ጃስትሮ (Message from Professor Robert Jastrow)"፤ LeaderU.com፤ 2002። (5) ሮበርት ጃስትሮ (Robert Jastrow)፤ ኣምላኽን ተመራመርቲ ስነ-ፍልጠት ከዋኽብትን (God and the Astronomers)፤ (Readers Library, Inc.; 1992) (6) ቪክቶር ስቴንገር (Victor Stenger)፡ "ሳይንስ ንኣምላኽ ረኺቡ ድዩ? (Has Science Found God?)" (ናጻ መርመራ፡ ቅጽ 19. ቁጽሪ 1)፡ 2004። (7) በርትራንድ ራስልን ፍረደሪክ ኮፕለስተንን (Bertrand Russell and Frederick Copleston)፡ "ህላወ ኣምላኽ (The Existence of God)"፡ ኣብ ጆን ሂክ፡ ኣዳላዊ፡ ህላወ ኣምላኽ (The Existence of God) (ኒውዮርክ፡ ማክሚላን፡ 1964)፡ ገጽ 175። (8) ጀይ.ዋይ.ቲ.ግሬድ (J.Y.T. Greid)፡ ኣዳላዊ፡ ደብዳቤታት ዳዊት ሁም (The Letters of David Hume) (ኦክስፎርድ፡ ክላረንደን ፕረስ፡ 1932)፡ ገጽ 187። (9) ኢሳያስ 40 (10) መዝሙር 148፡5 (11) ያእቆብ 4፡8 (12) ኤርምያስ 29፡14 (13) ኤርምያስ 9፡23,24
